Eind 2021 trad de Wet oneerlijke handelspraktijken landbouw- en voedselvoorzieningsketen (“de Wet OHP”) in werking. Deze wet is gebaseerd op de gelijknamige Europese Richtlijn (“de Richtlijn”). Inmiddels is de Wet OHP ruim twee jaar in werking en zijn de eerste OHP-onderzoeken van de Autoriteit Consument en Markt (“ACM”) en buitenlandse autoriteiten, een feit.
In deze blog geven wij een korte toelichting op de Wet OHP. Vervolgens gaan wij in op de recente onderzoeken van de ACM. Ook bespreken wij de handhavingsmaatregelen van buitenlandse toezichthouders die op de bovenliggende Europese Richtlijn OHP zijn gebaseerd. Wij sluiten af met de belangrijkste lessen die uit de handhavingsmaatregelen kunnen worden getrokken.
De Wet OHP in het kort
De Wet OHP heeft als doel om leveranciers in de voedselketen tegen inkoopmacht van afnemers te beschermen. Hiertoe voorziet de Wet OHP in een lijst met gedragingen van afnemers die verboden zijn (de zwarte lijst) en een lijst met gedragingen van afnemers die verboden zijn, tenzij ze vooraf schriftelijk zijn overeengekomen (grijze lijst). Voorbeelden van zwarte-lijstgedragingen zijn het eenzijdig wijzigen van de leveringsvoorwaarden en het op korte termijn annuleren van een bestelling. Een grijze-lijstgedraging is bijvoorbeeld het retourneren van onverkochte landbouw- en voedingsproducten zonder daarvoor te betalen.
De Wet OHP is alleen van toepassing op handelsrelaties waarbij de leverancier aanzienlijk kleiner is dan de afnemer. In dit verband zijn in de Wet OHP omzetdrempels vastgesteld waaraan moet worden voldaan om onder het toepassingsbereik van de wet te vallen. Zie voor een uitgebreide toelichting op de wet, waaronder een overzicht van de zwarte lijst, de grijze lijst en de omzetdrempels deze blog.
Onderzoek ACM: Wet OHP onder veel afnemers nog niet bekend
In 2023 gaf de ACM de opdracht aan I&O Research om te onderzoeken hoe het staat met de kennis van grotere afnemers van voedingsproducten over de Wet OHP. Ook werd onderzocht in welke mate afnemers in de voedselketen oneerlijke handelspraktijken tegenkomen. In december 2023 werden de bevindingen in het rapport “Wet OHP Landbouw in de praktijk: afnemers van Voedselproducten” gepubliceerd.
De voornaamste conclusies in het rapport zijn dat veel afnemers nog niet goed bekend zijn met de gedragingen die op grond van de Wet OHP niet langer mogen. Drie op de vier afnemers van de ondervraagden hadden vóór het onderzoek nog nooit van de Wet gehoord. Ook was (meer dan) de helft van de ondervraagden in de veronderstelling dat het korter dan 30 dagen van tevoren annuleren van een bestelling met bederfelijke waren en het dreigen met negatieve consequenties nog mag. Van het verbod op het eenzijdig wijzigen van contracten of voorwaarden was het grootste deel van de groep (90%) wél op de hoogte. De ACM beoogt de komende tijd met het onderzoek én communicatie daarover de naleving van de Wet te vergroten.
(Stopzetting) onderzoek ACM overtreding Wet OHP door vleesproducent
Dat het grootste deel van de afnemers in de voedselketen wél op de hoogte is van het verbod op het eenzijdig wijzigen van contracten of voorwaarden, heeft wellicht te maken met het onderzoek van de ACM naar een Nederlandse vleesproducent. Eind 2022 startte de ACM dit onderzoek naar aanleiding van klachten van de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV) wegens het eenzijdig wijzigen van leveringsvoorwaarden door de vleesproducent.
De vleesproducent is één van de grootste in Nederland en heeft contracten met veel varkenshouders. In deze contracten staan de voorwaarden en prijssystematiek waaronder de producent varkens afneemt van varkenshouders. Volgens de ACM stonden de bepalingen in deze contracten op gespannen voet met de Wet OHP, omdat de bepalingen de vleesproducent in staat stelden de leveringsvoorwaarden eenzijdig te wijzigen.
Naar aanleiding van het onderzoek van de ACM heeft de vleesproducent aan de ACM toegezegd om de contracten met varkenshouders voortaan alleen met wederzijdse instemming te wijzigen. Daarnaast hebben varkenshouders de mogelijkheid om niet akkoord te gaan met een nieuw contract, zonder de mogelijkheid dat de vleesproducent de lopende overeenkomst per direct beëindigt. Wanneer varkenshouders niet akkoord gaan, zijn zij bovendien niet gehouden aan de opzegtermijn van een jaar. De vleesproducent is zelf wel nog gebonden aan deze opzegtermijn.
De ACM heeft deze toezeggingen geaccepteerd en bindend verklaard. Daarmee heeft de ACM het onderzoek naar de vleesproducent gestopt. Volgens de ACM zal op deze manier de onderhandelingspositie van de varkenshouders worden versterkt. De vleesproducent werd in het onderzoek en het toezeggingsproces bijgestaan door Maverick Advocaten.
Oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen elders in de EU
In de andere lidstaten wordt eveneens steeds vaker op oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen gehandhaafd. Zo heeft de Zweedse mededingingsautoriteit op 26 oktober 2023 aan Everfresh, een groothandelaar in groenten en fruit, een boete van 5 miljoen Zweedse kronen (ongeveer € 430.000) opgelegd. Volgens de Zweedse mededingingsautoriteit had Everfresh betalingstermijnen toegepast die langer waren dan op grond van de Zweedse implementatie van de Richtlijn toegestaan (meer dan 30 dagen).
Ook de Kroatische mededingingsautoriteit heeft niet stilgezeten. In 2021 werd mandarijneninkoper Jasenska al beboet voor verschillende oneerlijke gedragingen. Zo bevatten de algemene inkoopvoorwaarden van Jasenska geen bepalingen over betalingstermijnen, leveringslocaties en leveringstermijnen. Daarnaast maakte Jasenska geen duidelijke afspraken over prijzen en berekeningswijzen voor de prijzen met leveranciers. Op grond van de Kroatische wet is dit wel verplicht. Voorts heeft de Kroatische mededingingsautoriteit in oktober 2023 een boete opgelegd aan supermarktketen Plodine. Plodine zou haar leverancier van vers vlees te laat (buiten de wettelijke termijn van 30 dagen) hebben betaald.
Interessant aan de Zweedse en Kroatische implementatie van de Richtlijn is dat de Zweedse en Kroatische wetgever het toepassingsbereik van de Richtlijn en de verboden gedragingen flink hebben uitgebreid. Zo zijn de Zweedse en Kroatische wet van toepassing op alle handelsrelaties in agri en food waarbij afnemers een omzet van meer dan € 2 miljoen hebben, ongeacht hoe groot de leverancier is. Dit wijkt af van de Richtlijn en de Nederlandse wet, waarin zowel voor leveranciers als afnemers specifieke omzetdrempels zijn vastgesteld.
Verder legde de Poolse mededingingsautoriteit in december 2023 een boete van ruim € 20 miljoen op aan Auchan Polska, een grote supermarktketen. Auchan maakt – net als alle andere grote winkelketens – gebruik van een gecentraliseerd systeem voor de levering van goederen aan winkels. Auchan verzocht leveranciers die hiervan gebruik wilden maken, hiervoor te betalen. Volgens de Poolse autoriteit was dit niet toegestaan aangezien het geen extra dienst is dat de keten levert, maar een kernelement van het bedrijfsmodel van winkelketens. Daarom is het onaanvaardbaar om kosten in rekening te brengen voor het vervoer van goederen van het hoofdmagazijn naar de winkels van de keten. Dit komt neer op het financieren van de eigen activiteiten ten koste van de leveranciers, aldus de Poolse autoriteit.
Belangrijkste praktijklessen uit twee jaar toezicht Wet OHP
Uit de hiervoor genoemde handhavingsmaatregelen en onderzoeken blijkt dat de handhaving op grond van de Richtlijn en de Wet OHP inmiddels op gang is gekomen. Nu de Richtlijn in alle EU-lidstaten is geïmplementeerd en ondernemingen in Nederland beter bekend worden met hun rechten en plichten op grond van de Wet OHP, zal de Wet bovendien vermoedelijk steeds vaker onderwerp van discussie en/of ACM-handhaving zijn. Daarom is het van belang dat agri- en foodbedrijven lopende en toekomstige contracten (nog eens) goed controleren op mogelijk verboden afspraken in het licht van de Wet OHP. Daarbij kunnen zij rekening houden met de volgende lessen die de hiervoor besproken handhavingsmaatregelen hebben gebracht:
- Het eenzijdig wijzigen van leveringsvoorwaarden is in beginsel verboden. Dat is volgens de ACM ook zo als de mogelijkheid tot het eenzijdig wijzigen schriftelijk is overeengekomen. Afspreken dat de afnemer leveringsvoorwaarden mag wijzigen, mag wel als schriftelijk wordt overeengekomen onder welke specifieke omstandigheden de afnemer dit mag doen. Deze omstandigheden moeten heel nauwkeurig zijn omschreven en mogen niet te breed zijn. Een verwijzing naar een algemene overmachtsbepaling is te ruim, aldus de ACM.
- Afnemers die leveringsvoorwaarden willen wijzigen maar voor wie het omslachtig is om bij elke individuele leverancier om akkoord te vragen, kunnen werken met een leveranciersraad. Deze leveranciersraad kan dan namens de overige leveranciers wel of niet met de wijziging akkoord gaan. Dit heeft de ACM in het kader van het hiervoor genoemde onderzoek naar de vleesproducent aangegeven. Er kleven weliswaar mededingingsrechtelijke bezwaren aan een leveranciersraad, maar zolang de leveranciersraad door de leveranciers zelf en niet door de afnemer wordt samengesteld, ziet de ACM (op dit moment) geen reden om daarop te handhaven. Uiteraard moeten individuele leveranciers wel met de vertegenwoordiging door de leveranciersraad instemmen. Ook moet de leveranciersraad voldoende representatief zijn.
- De omzetdrempels die gelden om onder het bereik van de nationale implementaties van de Richtlijn OHP te vallen, kunnen sterk verschillen per EU-lidstaat. Het is daarom mogelijk dat een leverancier in Nederland geen beroep kan doen op de Wet OHP omdat de groepsomzet daarvoor te groot of de omzet van de afnemer te klein is, maar in een andere EU-lidstaat wel. Voor leveranciers en afnemers die in meerdere landen overeenkomsten sluiten, is het van belang om de verschillen in de nationale implementaties goed in de gaten te houden.
Wilt u meer weten over welke gedragingen op grond van de Wet OHP wel/niet zijn toegestaan en bij welke omzet de Wet OHP van toepassing is? Lees dan deze en deze blog. Meer informatie over een bedrijfsbezoek van de ACM en de NVWA vindt u op invalacm.nl en invalnvwa.nl.
Volg Maverick Advocaten op LinkedIn
