Producenten en importeurs van levensmiddelen mogen de voedings- en/of gezondheidsvoordelen van hun levensmiddelen promoten als deze de EU-regels wat betreft etikettering, presentatie en reclame volgen.
In de praktijk gaat dit echter met enige regelmaat mis. Voorbeelden zijn misleidende claims, waardoor producten gezonder lijken dan deze in werkelijkheid zijn. Hier is veel maatschappelijke aandacht voor (zie bijvoorbeeld hier, hier en hier). Zo kreeg supermarktketen Jumbo onlangs het Gouden Windei voor het meest misleidende voedselproduct van 2022 uitgereikt, voor de drie ‘gezonde’ Ice Tea’s van Jumbo.
Er gelden verschillende verplichtingen voor het gebruik van voedings- en gezondheidsclaims. Op het etiket van voedingsmiddelen moeten onder meer de benaming van het levensmiddel, de ingrediënten en de houdbaarheidsdatum worden vermeld. En als een bedrijf voedings- en gezondheidsclaims gebruikt, mogen deze nooit misleidend, verwarrend of dubbelzinnig zijn. Daarnaast gelden voor de vrijwillige vermelding van voedings- en gezondheidsclaims aanvullende voorschriften. Indien een levensmiddelenbedrijf niet voldoet aan voornoemde wet- en regelgeving, kan dat leiden tot hoge boetes van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (“NVWA”).
Claims: vrijwillig verstrekte voedselinformatie
Om te beginnen moet een voedings- of gezondheidsclaim juist worden gekwalificeerd. Vervolgens moet worden onderzocht of de claim wettelijk is toegestaan en moet er worden voldaan aan diverse wet- en regelgeving. In sommige gevallen moet eerst een Europese toelatingsprocedure worden doorlopen.
Verordening 1169/2011 bevat verschillende voorschriften betreffende de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten en de etikettering van levensmiddelen. Daarbij is het uitgangspunt dat voedselinformatie niet misleidend, verwarrend of dubbelzinnig mag zijn.
Claims, zoals gezondheidsclaims en voedingsclaims, zijn een vorm van vrijwillig verstrekte voedselinformatie. Een claim zegt iets over een levensmiddel. Het gaat om iedere boodschap over bepaalde eigenschappen van een levensmiddel. Dit omvat naast de tekst op de verpakking ook foto’s, illustraties en symbolen die iets impliceren over de samenstelling van of een effect op de gezondheid. Denk aan aanprijzingen zoals ‘gezond’ of het vermelden dat een product ‘boordevol vitaminen’ zit.
Het gebruik van gezondheidsclaims en voedingsclaims wordt op Europees niveau nader gereguleerd via Verordening 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen (“de Claimsverordening”). De Claimsverordening is van toepassing op voedings- en gezondheidsclaims die worden gebruikt in commerciële mededelingen over levensmiddelen die bestemd zijn om als zodanig aan consumenten te worden verkocht.
Voedingsclaim
Een voedingsclaim is een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat een levensmiddel bepaalde positieve werkzame voedingseigenschappen bevat, met betrekking tot de energetische waarde (calorische waarde) of nutriënten of andere stoffen die het (niet) bevat. Denk hierbij aan claims over de eigenschappen van het product zoals “vetarm”, “suikervrij”, “vezelrijk” en “een verlaagd gehalte aan verzadigde vetten”. Levensmiddelenproducenten mogen een claim alleen gebruiken als deze op de Europese lijst van goedgekeurde claims voorkomt. Het voedingsmiddel moet aan bepaalde eisen voldoen om een claim te mogen dragen. Zo mag de claim ‘light’ alleen gebruikt worden als het product 30% minder suikers bevat dan vergelijkbaar product.
Gezondheidsclaim
Een gezondheidsclaim is een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat er een (positief) verband bestaat tussen een levensmiddelencategorie, een levensmiddel of een bestanddeel daarvan en de gezondheid van de consument. Gezondheidsclaims hebben vaak betrekking op fysiologische effecten, maar kunnen ook gaan over psychologische en afslankende effecten, of betrekking hebben op ziekterisicobeperking. Denk hierbij aan een claim als ‘kalium draagt bij aan een normale werking van de spieren’ of ‘magnesium draagt bij aan de vermindering van vermoeidheid’.
Gezondheidsclaims zijn toegestaan, mits deze in overeenstemming zijn met de algemene en specifieke voorschriften voor gezondheidsclaims, een vergunning is verleend voor deze claims nadat een Europese toelatingsprocedure is doorlopen én ze vervolgens zijn opgenomen als toegestane claim in het Europese Claims Register. Specifiek voor Nederland bestaat de Claimsdatabase.
Aan levensmiddelen mogen bij wijze van een claim geen eigenschappen worden toegeschreven inzake het voorkómen, behandelen of genezen van een menselijke ziekte. Indien over een levensmiddelen een medische claim wordt gedaan, valt deze onder de definitie van een geneesmiddel (en dus onder de Geneesmiddelenwet). Het verbod op medische claims bij levensmiddelen geldt niet voor ziekterisicobeperkingsclaims die worden gebruikt volgens de voorwaarden uit de Claimsverordening.
Goedkeuring gezondheidsclaim
Een levensmiddelenproducent mag alleen gebruik maken van een gezondheidsclaim als deze is goedgekeurd (Verordening 353/2008 inzake vergunningen voor gezondheidsclaims & Verordening 907/2013 inzake benamingen). Voor elke afzonderlijke gezondheidsclaim moet een aparte aanvraag worden ingediend bij de bevoegde autoriteit van een lidstaat. In het geval van Nederland is dat de NVWA. De NVWA stuurt deze melding vervolgens door naar de Europese Autoriteit voor Voedingsveiligheid (“EFSA”), gezeteld in Italië. De EFSA adviseert over de wetenschappelijke onderbouwing die aan een gezondheidsclaim ten grondslag ligt. De EFSA kijkt daarbij kritisch naar de onderbouwing van de claims, en stuurt haar advies vervolgens door naar de Europese Commissie (“de Commissie”). De Commissie keurt vervolgens de claim goed of wijst deze af en publiceert dit besluit in een verordening in het Publicatieblad van de Europese Unie. In totaal duurt de aanvraagprocedure ongeveer 8 maanden.
Goedgekeurde claims worden opgenomen in het Europese Claims Register. Hierin is een overzicht opgenomen van welke voedings- en gezondheidsclaims onder welke voorwaarden zijn toegestaan. Toegestane claims kunnen onder de daarvoor geldende voorwaarden door elke exploitant van een levensmiddelenbedrijf worden gebruikt (ook indien door een ander aangevraagd). Het register vermeldt ook welke claims zijn afgewezen. Naast de procedure voor de goedkeuring van de claim, kunnen levensmiddelenbedrijven hun voedings- of gezondheidsclaims preventief laten toetsen door de Keuringsraad Kennis en Advies gezondheidsreclame.
Er bestaan ook zgn. “on hold” gezondheidsclaims. Dat zijn gezondheidsclaims waarvan de beoordeling nog niet is afgerond op Europees niveau. Voor het gebruik van een “on hold” gezondheidsclaim moet er een onderbouwing zijn op grond van algemeen aanvaard wetenschappelijk bewijs.
Handhaving voedings- en gezondheidsclaims
De NVWA is belast met het toezicht op de voedselveiligheid en kan handhavend optreden bij overtredingen, zoals het opleggen van boetes en lasten onder dwangsom. Zo deed de NVWA in 2018 onderzoek bij 36 partijen in de levensmiddelenindustrie die zich bezighouden met afvaldiëten. In dit onderzoek constateerde de NVWA bij 21 van de 36 bedrijven een overtreding met betrekking tot voedingsclaims en bij 28 van de 36 bedrijven een overtreding met betrekking tot gezondheidsclaims. Later dat jaar onderzocht de NVWA nog 132 verschillende ontbijtgranen die minimaal 1 voedings- en/of gezondheidsclaim vermelden. Hiervan waren 22 producten misleidend, met als gevolg dat de verpakking moest worden aangepast.
In 2022 legde de NVWA een boete van ruim €73.000 op aan een online drogist. De drogist verkocht producten waarbij claims over de gezondheidsvoordelen voor spieren en pezen werden gedaan die wettelijk gezien niet zijn toegestaan. De online drogist bleef de claims bij de producten vermelden, ondanks herhaalde waarschuwingen en boetes van de NVWA.
Stappenplan voor het gebruik van een voedingsclaim
Stappenplan voor het gebruik van een gezondheidsclaim, niet aangaande ziekterisicobeperking
*Gezondheidsclaim kan mogelijk nog “on hold” staan in het Europese Claims Register.
**Zie hiervoor Verordening 432/2012 of het Europese Claims Register.
Stappenplan voor het gebruik van een gezondheidsclaim, aangaande ziekterisicobeperking of kinderen
*Zie hiervoor het Europese Claims Register.
**Zie hiervoor de voorwaarden zoals vastgesteld in de verordening op grond waarvan de claim is toegestaan.
Heeft u vragen over voedings- en gezondheidsclaims, neemt u dan vooral contact met ons op.
Voor alle informatie over een bedrijfsbezoek van de NVWA, zie invalnvwa.nl
Volg Maverick Advocaten op LinkedIn
