Werkgevers opgelet: de kartelregels zijn ook van toepassing op de arbeidsmarkt
Op grond van het kartelverbod mogen bedrijven geen afspraken maken of gedrag afstemmen dat tot doel of gevolg heeft dat de concurrentie wordt beperkt. Dit staat in artikel 6 van de Mededingingswet (Mw) en het Europeesrechtelijke equivalent, artikel 101 VWEU. Bedrijven concurreren namelijk niet alleen met elkaar bij de verkoop van producten of diensten, maar ook bij de inkoop van arbeid. Afspraken tussen werkgevers die de concurrentie op de arbeidsmarkt verstoren, zijn daarom verboden en kunnen worden bestraft met hoge boetes. In Nederland worden deze regels gehandhaafd door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en de Europese Commissie.
Verboden afspraken kunnen bijvoorbeeld zien op de hoogte van het salaris, de stijging van salaris of andere arbeidsvoorwaarden. Daarnaast treden autoriteiten in toenemende mate op tegen afspraken tussen werkgevers om elkaars personeel niet te werven (zgn. ‘no-poaching’) of om personeel dat bij een andere werkgever solliciteert niet in dienst te nemen.
De aandacht voor schadelijke arbeidsmarktafspraken is overgewaaid uit de VS, waar de arbeidsmarkt al langer in het vizier van de mededingingsautoriteit staat (zie hier, hier en hier). Sinds een jaar of twee worden ook in Europa steeds meer onderzoeken gestart en recent is ook – in Portugal – de eerste boete opgelegd, ter hoogte van ruim €11 miljoen.
Ook in Nederland staan arbeidsmarktafspraken op de radar. Martijn Snoep, bestuursvoorzitter van de ACM, gaf in 2022 al aan dat arbeidsmarkten ten onrechte tot nu toe nauwelijks op het netvlies van de (Europese) mededingingsautoriteiten hebben gestaan. Hij kondigde aan dat de ACM hier recent verandering in heeft gebracht. Zo deed de ACM onderzoek naar een mogelijk loonkartel tussen supermarkten, intervenieerde de ACM nadat de voorzitter van een branchevereniging haar leden publiekelijk opriep geen personeel bij elkaar weg te kapen, onderzocht de ACM of de fusie tussen DPG en Sanoma Media mogelijk zou leiden tot inkoopmacht op de markt voor journalistieke diensten en publiceerde de ACM de Leidraad tariefafspraken zzp’ers. De ACM waarschuwt dat zij komende tijd scherp zal zijn op overtredingen van het kartelverbod op de arbeidsmarkt, met een focus op loonkartels en niet-wervingsafspraken.
In de praktijk hebben bedrijven nog niet altijd scherp dat afspraken over arbeidsvoorwaarden kunnen kwalificeren als een kartel met hoge boetes tot gevolg. In deze blog bespreken wij welke arbeidsmarktafspraken onder een vergrootglas liggen en hoe werkgevers overtredingen kunnen voorkomen.
Onderzoeken naar verboden arbeidsmarktafspraken in verschillende sectoren
De laatste jaren zijn de nationale mededingingsautoriteiten in de EU verschillende onderzoeken gestart naar verboden arbeidsmarktafspraken in uiteenlopende sectoren.
Zo deelde de Portugese mededingingsautoriteit in juni 2022 een boete van in totaal €11,3 miljoen uit aan 30 voetbalclubs die overeenkomsten hadden gesloten om geen voetballers aan te nemen die hun contract eenzijdig hadden opgezegd vanwege problemen veroorzaakt door de Covid-19 pandemie. Een ander voorbeeld is het onderzoek door de Roemeense mededingingsautoriteit, waarbij in januari 2022 invallen zijn gedaan bij verschillende bedrijven in de automotive branche. De bedrijven waren overeengekomen om bij elkaar geen personeel weg te kapen, wat er onder meer toe leidde dat de lonen kunstmatig laag werden gehouden. In Spanje startte de mededingingsautoriteit in februari 2022 een onderzoek naar een vereniging van privéscholen vanwege het vermoeden dat onderling afspraken waren gemaakt niet elkaars leraren te benaderen en in dienst te nemen. Hiervoor legde de Catalaanse mededingingsautoriteit in september 2023 een boete op van €75.500.
In december 2022 beschuldigde de Portugese mededingingsautoriteit zeven laboratoria van kartelvorming bij de levering van bloed- en COVID-19-testen, door onder meer af te spreken geen werknemers van concurrerende laboratoria in dienst te nemen. In juli 2023 maakte de Belgische mededingingsautoriteit bekend te vermoeden dat verschillende beveiligingsbedrijven in strijd hebben gehandeld met het kartelverbod, waaronder het sluiten van niet-wervingsovereenkomsten met betrekking tot werknemers van concurrenten. Tot slot beschuldigde de Franse mededingingsautoriteit in november 2023 diverse bedrijven in de engineering-, technologie- en IT-consultancy ervan afspraken te hebben gemaakt en uitgevoerd, met als doel elkaar te verbieden elkaars personeel te werven en in dienst te nemen.
Ook de Europese Commissie – als toezichthouder op de Europese mededingingsregels – roert zich. Zo kondigde Margrethe Vestager (Eurocommissaris voor Mededinging) eind 2021 al aan dat de Europese Commissie de kartelhandhaving uit zou breiden naar arbeidsmarkten en sprak in dit verband over “A new era of cartel enforcement”. Dit kwam in 2023 tot uiting door een inval bij het Duitse Delivery Hero en de Spaanse dochteronderneming Glove actief in de food delivery sector, onder andere vanwege het maken van niet-wervingsafspraken (zie hier voor de eerdere inval in 2022).
Aandachtspunten voor werkgevers en risico’s bij verboden afspraken
Werkgevers en HR-professionals doen er goed aan om scherp te blijven op afspraken die mogelijk tot doel of als effect hebben de concurrentie op de arbeidsmarkt te belemmeren. Zes aandachtspunten voor de praktijk:
- Maak geen afspraken met andere bedrijven over de hoogte van het loon dat wordt geboden of de mate waarin lonen stijgen. Afspraken over andere arbeidsvoorwaarden, zoals (het beperken van) toeslagen of bonussen zijn eveneens verboden. Wissel hierover ook geen informatie uit met andere bedrijven;
- Maak geen afspraken over het niet-werven of niet-aannemen van elkaars personeel. Dit kan wel tijdelijk zijn toegestaan indien en voor zover dit noodzakelijk is in het kader van een bedrijfsovername;
- Wees ervan bewust dat binnen een branchevereniging dezelfde regels gelden. Brancheverenigingen mogen ook geen advies geven dat de onderlinge concurrentie om arbeid beperkt, zoals adviezen over de hoogte van lonen;
- Maak geen afspraken met andere bedrijven over het niet of alleen onder voorwaarden inhuren van ZZP’ers of afspraken over maximumtarieven voor de inhuur van ZZP’ers;
- Uitzondering 1: afspraken tussen werkgevers over arbeidsvoorwaarden zijn wel mogelijk in het kader van cao-onderhandelingen (de ‘cao-exceptie’ uit artikel 16 Mw), maar dit geldt niet langer als deze onderhandelingen zijn afgebroken;
- Uitzondering 2: arbeidsmarktafspraken mogen wel worden gemaakt tussen bedrijven die behoren tot dezelfde economische eenheid (bijvoorbeeld tussen een moedermaatschappij en een 100% dochtermaatschappij).
Risico op hoge boetes bij verboden arbeidsmarktafspraken
Bedrijven die verboden arbeidsmarktafspraken maken, riskeren een hoge boete. De maximale boete die de ACM per overtreding kan opleggen, is € 900.000 of, als dat meer is, 40% van de omzet van een bedrijf. Het boetemaximum kan bovendien worden verdubbeld als een bedrijf zich eerder aan overtreding van het kartelverbod schuldig heeft gemaakt. Daarnaast geldt dat afspraken die inbreuk maken op het mededingingsrecht nietig zijn (artikel 6 lid 2 Mw). Werknemers die schade hebben geleden als gevolg van verboden afspraken hebben bovendien recht op een schadevergoeding. Het is dus zaak dat werkgevers alert zijn op verboden afspraken op de arbeidsmarkt, ook in tijden van krapte.
Volg Maverick Advocaten op LinkedIn
