Het is niet altijd makkelijk om te bepalen welke geschillen wel en welke niet onder een forumkeuze- of arbitragebeding in een overeenkomst vallen. Dit geldt eens te meer voor (civielrechtelijke) vorderingen die zijn gebaseerd op een schending van het mededingingsrecht. Een schending van het mededingingsrecht kwalificeert naar Nederlands recht als onrechtmatige daad. Bij niet-contractuele vorderingen ligt een beroep op een forumkeuze- of arbitragebeding in een overeenkomst meestal niet voor de hand. Van de andere kant bestaat er vaak wel een contractuele band tussen partijen bij mededingingsrechtelijke geschillen. Ook houden vorderingen wegens mededingingsschendingen vaak wel verband met een overeenkomst, bijvoorbeeld in gevallen wanneer een leverancier betrokken was bij een kartel en zijn afnemer het te veel betaalde terug wil zien. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de vraag of een forumkeuze- of arbitragebeding tevens geldt voor een dergelijke zaak geregeld voor de rechter belandt.
Zo moest de Rechtbank Rotterdam recent nog oordelen of een forumkeuze voor de rechter te Neurenberg, Duitsland, van toepassing was op een vordering wegens schending van het mededingingsrecht. In die zaak ging het om de beëindiging van een distributierelatie. Het gedaagde kledingconcern had met een derde partij afgesproken om een kledingwinkel in Rotterdam te beginnen. Daarom leverde zij geen kleding meer aan de eisende partij, die ook een winkel in Rotterdam had. Deze partij maakte daarop een procedure bij de Rechtbank Rotterdam aanhangig, waarin zij zich beriep op het kartelverbod. Op haar beurt verwees de gedaagde partij naar een forumkeuze in haar algemene voorwaarden. Die forumkeuze was breed verwoord: “If both parties are businessmen, then the place of jurisdiction […] is Nuremberg, Germany”.
Deze bepaling is dermate breed verwoord dat ook vorderingen wegens mededingingsrechtelijke vergrijpen onder deze clausule kunnen vallen. Om meer duidelijkheid over de reikwijdte te krijgen, onderzocht de rechtbank ook de andere bepalingen in de algemene voorwaarden. Zij constateerde dat deze algemene voorwaarden van toepassing waren op een overeenkomst tussen enerzijds een partij die optreedt als seller en anderzijds een partij die optreedt als buyer. Volgens de rechtbank is dat een ander soort overeenkomst dan een onrechtmatige daad. De rechtbank oordeelde daarom dat de vorderingen toch niet vielen onder het forumkeuzebeding. Om die reden achtte de Rechtbank Rotterdam zich bevoegd kennis te nemen van het geschil. De uitspraak kunt u hier lezen.
Deze uitkomst lijkt juist. Toch was er een andere (en makkelijkere) route die tot hetzelfde oordeel had kunnen leiden. Dat volgt uit een arrest van het Hof van Justitie van vorig jaar over de toepassing van forumkeuzebedingen in zogenoemde follow-on zaken (zaken waarin kartelschadevorderingen worden gebaseerd op een beschikking van de Europese Commissie). In CDC HP oordeelde het Hof van Justitie dat een forumkeuzebeding in een leveringsovereenkomst pas kan worden toegepast indien duidelijk is dat deze ook ziet op geschillen inzake aansprakelijkheid wegens een inbreuk op het mededingingsrecht. Het Hof haakte daarbij aan bij haar eerdere rechtspraak omtrent de Brussel I Verordening, in Nederland beter bekend als de EEX-Verordening. Onder verwijzing naar zijn arrest in Powell Duffryn, overwoog het Hof dat moet worden voorkomen dat een partij wordt verrast doordat een bepaald gerecht is aangewezen om kennis te nemen van alle geschillen tussen haar en haar medecontractant. Een contractspartij is in de regel niet op de hoogte dat zijn wederpartij betrokken is bij een onrechtmatige mededingingsbeperkende afspraak.
Wat betekent dit nu voor de praktijk? Wanneer partijen willen dat een forumkeuze of arbitragebeding ook mededingingsvorderingen bestrijkt, dienen zij hier expliciet naar te verwijzen. Los daarvan blijft uiteraard de mogelijkheid bestaan om een forumkeuze of arbitrage overeen te komen nádat het geschil is ontstaan.