Waar tot voor kort de praktijkvoorbeelden van de aanbestedingsprocedure van het innovatiepartnerschap op één hand te tellen waren en innovatief aanbesteden nog niet veelvuldig werd gebruikt, zal 2021 het jaar zijn waarin Nederland wordt overstelpt door initiatieven waarbij anders dan de standaardprocedures zal worden ingekocht door overheid en bedrijfsleven. De aanbestedingsprocedure van het innovatiepartnerschap kent vele voordelen voor zowel opdrachtgevers- als opdrachtnemerszijde en verovert langzaam aan verschillende branches zoals de bouw, mobiliteit, ICT en de zorg. Inkopers staan er meer en meer voor open om anders aan te besteden: niet alleen vanwege de voordelen en mogelijke opbrengsten ervan, maar ook de noodzaak gelet op de verschillende actuele ontwikkelingen.
Zorg
Op het gebied van de zorg zijn er twee belangrijke ontwikkelingen. Ten eerste de tariefstelling, waarbij zorginkopers (zoals gemeenten en zorgkantoren) en zorgverleners in procedures tegenover elkaar komen te staan, omdat de tarieven in de inkoopprocedures tot gevolg hadden dat zorgaanbieders onder kostprijs zouden moeten werken. Zorgaanbieders bepleitten met succes bij de rechtbank en het gerechtshof dat dergelijke tarieven niet voldoen aan de Jeugdwet en - gelet op de aanbestedingsrechtelijke beginselen - niet proportioneel zijn. Een voorbeeld is voor de Parnassia Groep en Curium LUMC inzake de tarieven jeugdhulp van tien gemeenten uit de regio Haaglanden (H10-gemeenten). Een tweede voorbeeld dat een nasleep zal kennen is het kort geding van o.a. 19 ggz-aanbieders en hun branchevereniging de Nederlandse ggz tegen de Wlz-tarieven als gehanteerd door verschillende zorgkantoren. Ook hier oordeelde de rechter dat zorginkopers reële tarieven dienen te hanteren. Maar wat zijn reële tarieven en hoe stel je in een complexe zorglandschap dergelijke tarieven vast? Anders aanbesteden wordt dan eerder noodzaak.
Ten tweede zal de wijze van inkopen van zorg zich verder ontwikkelen, niet alleen ingegeven door de noodzaak om met zorgaanbieders te overleggen over de hoogte van de tarieven, maar ook om te onderzoeken op welke wijze bezuinigingen kunnen worden doorgevoerd en kan worden voldaan aan de wet- en regelgeving. Waar eerder het bestuurlijk aanbesteden en het Zeeuws model populair waren onder zorginkopers, zoals gemeenten voor Wmo en Jeugdhulp, is het tegenwoordig overgenomen door open house-procedures (als bedoeld in het Falk Pharma-arrest en Tirkkonen-arrest van het Hof Justitie) en zogenaamde SAS-procedures (aanbestedingsprocedure voor sociale en andere specifieke diensten ex Bijlage XIV van Richtlijn 2014/24/EU). Deze procedures zullen steeds vaker worden ingezet, maar de vraag is of het voldoende zal zijn om beleidsdoelstellingen waar te maken: betere zorg voor meer zorgcliënten tegen een lager budget. Zoals reeds aangekondigd door de gemeente Rotterdam, moet de inkoop in het sociaal domein (van Wmo en Jeugdzorg) eenvoudiger en in dialoog met o.a. zorgaanbieders om innovatie te bevorderen en te kunnen bezuinigen zonder dat dit ten koste gaat van de zorgverlening. De regio Zuidoost Utrecht is recentelijk ook met een pilot gestart voor een andere vereenvoudigde wijze van inkopen van jeugdhulp met verblijf. Dergelijke initiatieven zullen verder en vaker worden doorgezet.
In de private sector (met name algemene ziekenhuizen) en bij UMC’s is de trend van innovatief inkopen allang ingezet. Een voorbeeld van een innovatiepartnerschap is tussen het Flevoziekenhuis en Philips waar projecten zullen starten voor patiëntenmonitoring en verbetering van trans- en extramurale zorg. Philips ging eerder al een innovatiepartnerschap aan met Städtische Klinikum München voor het vernieuwen van beeldvormend medisch onderzoek. Meerdere ziekenhuizen en leveranciers weten elkaar inmiddels te vinden voor dergelijke inkooptrajecten die leiden tot innovatieve samenwerkingsverbanden met gelijke doelstellingen in plaats van de traditionele opdrachtgever-opdrachtnemer relaties: samenwerkingensvormen voor een win-win situatie voor alle betrokkenen.
Transport
De eerste innovatiepartnerschappen in Nederland vonden plaats kort na implementatie van deze procedure als opgenomen in Richtlijn 2014/24/EU en Richtlijn 2014/25/EU in artikel 2.31a van de Aanbestedingswet (“Aw”). Eerst door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor het CHARM programma met als doel om het verkeersmanagement in verkeerscentrales future-proof te ordenen. Daarna door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in samenwerking met 12 decentrale overheden voor Partnership Talking Traffic, bedoeld voor een betere doorstroming in het verkeer. De komende jaren kan het innovatiepartnerschap een oplossing bieden bij de uitvoering van het Vierde Spoorwegpakket: voor wat betreft spoorordening, maar ook voor wat betreft de aankoop van materieel of het tegengaan van gladheid op het spoor. Temeer nu verschillende doelstellingen op het gebied van duurzaamheid nopen tot innovaties.
ICT
Ook op het gebied van ICT is er het nodige te melden. Waar er in de jaren 2015-2019 slechts enkele voorbeelden waren, zoals bijvoorbeeld Charm en Charm PCP van Rijkswaterstaat en de Highway Agency (tegenwoordig: Highways England) voor een geavanceerd verkeersmanagementsysteem, zal er vanaf dit jaar het nodige op dit vlak ingezet worden. Een eerste recente inzet is een samenwerking tussen gemeenten die hun handen ineen hebben geslagen en op zoek zijn gegaan naar een technische innovatiepartner om kwetsbare inwoners te ondersteunen met hun financiën: een innovatiepartnerschap met Buddy Payment, een Rotterdamse Fintech. Dit innovatiepartnerschap heeft geleid tot de internetbankierenapp Buddy. Dit is een app waarbij mensen een overzicht zien van hun inkomsten en uitgaven om ze te helpen rekening te houden met hun vaste lasten, een en ander in het kader van schuldhulpverlening. Dergelijke apps zullen het werk van overheden op vele vlakken kunnen ondersteunen.
Bouw
Op het gebied van de bouw zijn al meerdere innovatiepartnerschappen gesloten. Zo is jaren geleden door de gemeente Hof van Twente partnerschap de Groene Droom gesloten met drie partijen met als doel twee nieuwe klimaatneutrale gebouwen te bouwen. Onlangs is dit gebouw met succes in gebruik genomen. Ook heeft de gemeente Amsterdam na een doorlopen aanbestedingsprocedure inmiddels de innovatiepartners voor het innovatiepartnerschap Kademuren gecontracteerd. Tot slot lijkt het Project Sterke Lekdijk het startpunt te worden van een reeks innovatiepartnerschappen in het licht van de HWBP-opgave die op de planning staat voor komende jaren. De Lekdijk is een van de belangrijkste rivierdijken van Nederland en dient versterkt te worden over een lengte van 55 kilometer. De ambities van hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (“HDSR”) liggen hoog: de dijk moet zodanig versterkt worden dat deze niet alleen veilig is, maar ook is ingepast in het landschap en de omgeving, rekening houdend met de problematiek op het gebied van CO2, PFAS, stikstof, corona enz. Met andere woorden: duurzame en innovatieve oplossingen zijn noodzakelijk. Door middel van het innovatiepartnerschap van HDSR met de drie innovatiepartners Van Oord, Mourik en de Lekensemble (combinatie van Heijmans, GMB en De Vries en van de Wiel), kunnen de gestelde doelstellingen gerealiseerd worden. Project Sterke Lekdijk heeft veel aandacht gekregen in de media: zie onder andere hier voor de persberichten van HDSR zelf, het FD voor een interview en een artikel van H2O Waternetwerk. Voor een visuele uitleg van innovatiepartnerschap Project Sterke Lekdijk, zie hier en hier.
Anders aanbesteden in 2021
De procedure van het innovatiepartnerschap kent vele voordelen. Zo is er veel ruimte voor overleg tussen de aanbestedende dienst en inschrijvers, is er de mogelijkheid het partnerschap tussentijds te beëindigen en biedt het innovatieve bedrijven meer kansen hun ideeën uit te werken tot een bruikbare oplossing die vervolgens – zonder aanbestedingsprocedure – aangekocht kan worden. Het innovatiepartnerschap is niet de enige manier om vernieuwende concepten (producten / leveringen / processen / werken) aan te kopen. Zowel in de private als publieke sector zijn er verschillende manieren om dit te doen: private inkoopprocedures, maar ook andere Europese aanbestedingsprocedures zoals de concurrentiegerichte dialoog en de mededingingsprocedure met onderhandeling bieden tal van mogelijkheden. Het innovatiepartnerschap is bijzonder, omdat de toepasselijke wet- en regelgeving meer ruimte biedt voor maatwerk dan bij andere aanbestedingsprocedures. Dit betekent niet per definitie dat het daarom een complexe of lange aanbestedingsprocedure zal zijn, integendeel, het kan juist ook eenvoudiger en korter afhankelijk van de eisen en wensen die de aanbesteder stelt aan de opdracht.
Wij verwachten dat innovatiepartnerschappen nog meer toegepast zullen worden. Een aanwijzing is de toename per jaar van het aantal innovatiepartnerschappen: in 2017 waren het er drie, in 2018 waren het er tien en in 2019 waren het er dertien. Verder wordt het gebruik van innovatiepartnerschappen door de Europese Commissie aangemoedigd in haar recente richtsnoeren inzake innovatiegericht aanbesteden met praktijkvoorbeelden en handvaten voor overheden om innovatieve bedrijven aan te trekken voor overheidsopdrachten en overheden te inspireren. Tot slot is het noodzaak om te innoveren: om de bezuinigingen in de zorg aan te kunnen, maar ook om de verschillende duurzaamheidsdoelstellingen te kunnen halen.
Voor alle informatie over innovatiegericht inkopen zie innovatiepartnerschap.info
