Bij het opsporen en bestraffen van kartels hebben mededingingsautoriteiten twee instrumenten: de stok van hoge boetes en de wortel van clementie voor partijen die een kartel opbiechten. Voor wat betreft de wortel heeft de Autoriteit Consument en Markt (“ACM”) het afgelopen jaar de nodige stappen gezet. In 2014 werd haar clementieregeling verruimd. Anders dan voorheen, kan bij een kartel voortaan ook nog immuniteit worden verkregen nadat ACM zelf al een onderzoek naar het kartel is gestart.
De bestuursvoorzitter van ACM, Chris Fonteijn gaf aan dat ACM hoopt dat hiermee de bereidheid om met informatie over een kartel naar ACM te stappen toeneemt. Fonteijn ziet de verruiming van de clementieregeling als een belangrijke ontwikkeling, omdat ACM in ruwweg de helft van de gevallen een kartelonderzoek niet zou starten naar aanleiding van een clementieverzoek. ACM heeft in dat geval ‘ex officio’ onderzoek lopen naar een mogelijk kartel. Voorheen was er in dat geval geen boete-immuniteit voor een clementieverzoeker meer beschikbaar, maar dat is nu anders. Volgens Fonteijn betekent dit dat als bedrijven worden geconfronteerd met een onaangekondigd bedrijfsbezoek van ACM in ongeveer de helft van de gevallen nog boete-immuniteit beschikbaar is. Boete-immuniteit voor de eerste melder bij een kartel waar ACM al een eerste onderzoekshandeling heeft ingezet, is beschikbaar zolang de informatie die in het kader van een clementieverzoek wordt aangeleverd voldoende toegevoegde waarde heeft voor ACM.
Bij de vernieuwde clementieregeling van ACM gelden bovendien voor volgende clementie-vragers ook hogere boetekortingen dan voorheen. De nationale clementieregeling loopt hiermee in de pas met de clementieregeling van de Europese Commissie, wat volgens Fonteijn onderlinge samenwerking makkelijker maakt. Schematisch gezien ziet de huidige clementieregeling van ACM er als volgt uit.
|
|
Plaats in rij |
Doet ACM al onderzoek? |
Bruikbaarheid informatie |
Clementie |
| Immuniteit | 1e | Nee | Genoeg voor onderzoek | Geen boete |
| Ja | Genoeg om kartel mee te bewijzen | Geen boete | ||
| Verlaging | Tweede en volgende/immuniteit niet meer beschikbaar | 1e aanzienlijke additionele waarde | Verlaging 30-50% | |
| 2e aanzienlijke additionele waarde | Verlaging 20-30% | |||
| 3e aanzienlijke additionele waarde | Verlaging <20% | |||
Dan de stok. Naar aanleiding van afspraken in het regeerakkoord liet het ministerie van Economische Zaken een rapport opstellen over de juridische en economische haalbaarheid van maatregelen om de boete-inkomsten van ACM te verhogen. In een uitvoerig gedocumenteerd rapport concluderen de landsadvocaat (Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn) en het onderzoeksbureau Sirm (Strategies in regulated markets) dat er verschillende maatregelen zijn te treffen om ACM`s boete-inkomsten te verhogen. Op de haalbaarheid daarvan gingen wij eerder in deze blog in. Het bleef echter niet bij een rapport. Minister Kamp presenteerde in juli 2014 een wetsvoorstel dat een forse verzwaring van ACM’s boetemaxima behelst. De consultatie van het wetsvoorstel, waarbij diverse kritische reacties zijn ontvangen, werd in september 2014 afgerond. Het wetsvoorstel verhoging boetemaxima ACM wordt volgens minister Kamp dit jaar ingediend bij de Tweede Kamer.
Minister Kamp streeft er naar met dit voorstel voor kartelvorming de maximumboete te verhogen van tien procent van de jaaromzet naar tien procent van de omzet over de jaren van de overtreding. Daarnaast wordt de maximale boete bij herhaalde overtreding verdubbeld. Kortom, niet alleen de wortel wordt vergroot; er wordt ook volop gewerkt aan de verzwaring van de stok.
Tegelijk laat ACM zien met bestaande middelen door te kunnen pakken bij kartelzaken. Eerder zette ACM in op een koers waarbij, naast de betrokken ondernemingen, ook aan feitelijk leidinggevenden bij een kartel een persoonlijke boete wordt opgelegd. Op de valreep van 2014 deelde ACM voor het eerst ook boetes uit aan investeringsmaatschappijen voor de betrokkenheid van hun deelneming aan een overtreding van het kartelverbod. De beboete investeringsmaatschappijen hadden volgens ACM beslissende invloed op één van de bij het zogenaamde meelkartel betrokken bedrijven.
Ondertussen blijft de bestuursrechter de boetebesluiten van ACM kritisch toetsen. Dat bewijst het oordeel dat de Rechtbank Rotterdam in de zomer van 2014 velde over ACM’s boetebesluit inzake paprika’s. Ook verlaagde de Rechtbank Rotterdam eind 2014 een kartelboete met maar liefst 10 procent vanwege de zware consequenties die de beboeting van ACM teweeg bracht. Indien het parlement akkoord gaat met de beoogde verzwaring van de stok, dan zal dat ertoe leiden dat partijen nog meer dan voorheen rechters zullen aansporen het betreffende boetebesluit zeer kritisch te toetsen.
Een middel dat nog lijkt te ontbreken in de gereedschapskist van ACM is een effectieve schikkingsprocedure. Van de negen kartelzaken die de Europese Commissie in 2014 wist af te ronden, werden er maar liefst zeven beëindigd met de inzet van haar schikkingsprocedure. Ook voor ACM zou dit wel eens een handige wortel kunnen zijn.
